Κλιματική αλλαγή: Στη Σικελία η λειψυδρία ξεραίνει τις καλλιέργειες και αφήνει διψασμένα τα ζώα

Με την προσδοκία μιας έστω και ελάχιστης βροχής ζουν καθημερινά οι αγρότες της Σικελίας, η οποία αντιμετωπίζει το φάσμα της ερημοποίησης εξαιτίας της ξηρασίας. Με τις βροχοπτώσεις να έχουν μειωθεί κατά 40% από το 2003, τα ζωντανά τους αναγκάζονται να σιτίζονται με ξερά ζιζάνια και να πίνουν λασπόνερα από μια τεχνητή λίμνη, σε ένα τοπίο που μοιάζει περισσότερο με σεληνιακό παρά με γήινο.

Στη Σικελία, το μεγαλύτερο και πολυπληθέστερο νησί της Μεσογείου, όπου σημειώθηκε υψηλό ρεκόρ θερμοκρασίας στην Ευρώπη, στους 48,8 βαθμούς Κελσίου το 2021, τους τελευταίους έξι μήνες του 2023, έπεσαν μόλις 150 χιλιοστά βροχής.

Η Σικελία, η Μάλτα και η Ισπανία είναι από τις περιοχές της Μεσογείου που υφίστανται με τον πιο έντονο τρόπο τις συνθήκες ξηρασίας.

Η Διακυβερνητική Επιτροπή του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) έχει προβλέψει ότι οι καύσωνες και οι ξηρασίες θα πλήξουν όλο και περισσότερο αυτές τις περιοχές τις επόμενες δεκαετίες.

Δεν μπορούμε να αφήσουμε τα ζώα να πεθάνουν

«Η κατάσταση είναι δραματική, δεν υπάρχει πλέον νερό για να πιουν τα ζώα», είπε στον Guardian ο κτηνοτρόφος Λούκα Καμαράτα. «Ο μόνος υδάτινος πόρος που έχουμε είναι αυτή η τεχνητή λίμνη, αλλά τώρα δεν υπάρχει τίποτα άλλο εκτός από λάσπη. Ζητάμε από τις αρχές να στείλουν τον στρατό να μας βοηθήσει να φέρουμε νερό στα αγροκτήματα. Δεν μπορούμε να αφήσουμε τα ζώα να πεθάνουν. Ένας αγρότης δεν αντέχει να βλέπει τα ζώα του να πεθαίνουν από τη δίψα», είπε με πικρία.

Τον Μάιο η ιταλική κυβέρνηση κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω της ξηρασίας στη Σικελίας, διαθέτοντας οικονομική στήριξη 20 εκατ. ευρώ, ένα ποσό – σταγόνα στον ωκεανό σε σύγκριση με τα 130 εκατ. που ζήτησε η περιφερειακή διοίκηση.

Δείτε επίσης: Ηφαίστειο της Αίτνας: Βγάζει δαχτυλίδια καπνού σε σχήμα μέδουσας - Γιατί συμβαίνει (photos)

Από την εγκατάλειψη στην ερημοποίηση

Ο Κρίστιαν Μούλντερ, καθηγητής οικολογίας και έκτακτης ανάγκης για το κλίμα στο Πανεπιστήμιο της Κατάνια στο νησί, περιέγραψε με μελανά χρώματα ένα ζοφερό μέλλον για τη Σικελία, ενώ επέκρινε τόσο τις περιφερειακές όσο και τις εθνικές αρχές για σοβαρές αποτυχίες.

«Μέχρι το 2030, το ένα τρίτο του εδάφους της Σικελίας θα γίνει έρημος, συγκρίσιμη με τα εδάφη της Τυνησίας και της Λιβύης», είπε ο Μούλντερ.

«Ολόκληρη η λωρίδα που βλέπει το κανάλι της Σικελίας [τα νερά που χωρίζουν τη Σικελία από την Αφρική] είναι καταδικασμένη σε ερημοποίηση. Οι αρχαίοι Άραβες που κάποτε κατοικούσαν στο νησί είχαν επινοήσει με επιτυχία τρόπους διαχείρισης του νερού. Ωστόσο, τα παλιά αυτά υδραγωγεία δεν έχουν συντηρηθεί ή εκσυγχρονιστεί. Η Σικελία αντιμετωπίζει τώρα τις συνέπειες δεκαετιών κακής διαχείρισης των υδάτινων πόρων», υπογράμμισε.

Παραδοσιακά, το πόσιμο νερό στο νησί προέρχεται από υπόγεια στρώματα βράχων κορεσμένα με νερό, ενώ το νερό για τη γεωργία αποθηκεύεται σε μεγάλες δεξαμενές που κατασκευάστηκαν μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Και τα δύο συστήματα βασίζονται σε ολοένα και πιο σπάνιες χειμερινές βροχοπτώσεις.

Τα τελευταία 30 χρόνια το αρδευτικό δίκτυο έχει εγκαταλειφθεί, η συντήρηση έχει παραμεληθεί με αποτέλεσμα να μειώνεται η χωρητικότητα των ταμιευτήρων του νησιού.

«Κάποτε είχαμε τεχνητές λίμνες για να μπορούν τα ζώα να πίνουν νερό κατά τη βοσκή», είπε ο Σικελός κτηνοτρόφος. «Αλλά, λόγω της ξηρασίας και των υψηλών θερμοκρασιών, όλες οι μικρές τεχνητές λίμνες έχουν στεγνώσει».

Ενδεικτικό των θερμοκρασιακών αλλαγών είναι ότι τον Οκτώβριο του 2023, στην καδιά του φθινοπώρου, οι μέσες θερμοκρασίες στο νησί κυμαίνονταν μεταξύ 28 και 30 βαθμών, με τις υψηλές να φτάνουν τους 34-35 βαθμούς Κελσίου. Πρόκειται για τον θερμότερο Οκτώβριο στη Σικελία τα τελευταία 100 χρόνια.

Τα καλοκαίρια είναι εφιαλτικά, με τις θερμοκρασίες να πλησιάζουν τους 48 βαθμούς Κελσίου και τις πυρκαγιές να καταπίνουν την ελάχιστη βλάστηση που έχει απομείνει.

Εφιάλτης για αγροτοκτηνοτρόφους

Η αγροτική παραγωγή σε εθνικό επίπεδο μειώθηκε κατά 1,8% το 2023 λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής έκτακτης ανάγκης, σύμφωνα με την εθνική στατιστική υπηρεσία. Η παραγωγή κρασιού μειώθηκε κατά 17,4% και φρούτων κατά 11,2%.

Τα βοσκοτόπια είναι ξερά και οι καλλιέργειες έχουν υποστεί μεγάλο πλήγμα, με σημαντική μείωση της παραγωγής εσπεριδοειδών, ελιών και σιταριού στο ιταλικό νησί.

Η Coldiretti, η μεγαλύτερη αγροτική οργάνωση της Ιταλίας, προσπαθεί να στηρίξει οικονομικά τους αγρότες για να ξαναγεμίσουν οι τεχνητές λίμνες. Όμως, αυτό από μόνο του δεν αρκεί, ενώ οι επιπτώσεις δεν σταματούν στον αγροτοκτηνοτροφικό τομέα, αλλά επεκτείνονται σαν ντόμινο σε όλους τους οικονομικούς τομείς.

Η ξηρασία απομακρύνει τους νεαρούς αγρότες της Σικελίας από τον κλάδο και τους αναγκάζει να φεύγουν από το νησί για να βρουν δουλειά, σύμφωνα με την Ένωση Νέων Αγροτικών Επιχειρηματιών. Η Coldiretti εκτιμά ότι η λειψυδρία έχει κοστίσει ήδη 33.000 θέσεις εργασίας στα χωράφια της Νότιας Ιταλίας.

Πτώση της αγροτικής παραγωγής για το 2023, αναμένεται μεγαλύτερη για το 2024

Η αγροτική παραγωγή σε εθνικό επίπεδο μειώθηκε κατά 1,8% το 2023 λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής έκτακτης ανάγκης, σύμφωνα με την εθνική στατιστική υπηρεσία. Η παραγωγή κρασιού μειώθηκε κατά 17,4% και φρούτων κατά 11,2%.

Τα τελευταία τρία χρόνια η παραγωγή αβοκάντο, μάνγκο και παπάγιας έχει διπλασιαστεί στη Σικελία, ενώ στον βοτανικό κήπο του Παλέρμο οι ερευνητές κατέγραψαν για πρώτη φορά την άνθηση της welwitschia, φυτό ενδημικό στην έρημο Namib της Νότιας Αφρικής!

Ακόμη, το 2021, η οικογένεια Morettino, με ιστορία αιώνων στη βιομηχανία του καφέ, καλλιέργησε με επιτυχία τον δικό της καφέ σε μια μικρή έκταση στη Σικελία, με στόχο τη δημιουργία της βορειότερης φάρμας καφέ στον κόσμο.

Ο Angelo Mannará, ένας αγρότης στην κοινότητα Leonforte, παλεύει να τα βγάλει πέρα. Και τα λέει όλα με δυο λόγια: «Για περισσότερα από δύο χρόνια, δεν έχουμε δει βροχή εδώ», είπε. «Αντιμετωπίζουμε μια κατάσταση πιο καταστροφική από ποτέ. Χανόμαστε. Οι πηγές νερού έχουν στερέψει, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να παρέχουμε νερό στα ζώα μας. Πώς μπορούμε να συνεχίσουμε;»

Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι η κλιματική αλλαγή θα σαρώσει τις παραδοσιακές γεωργικές καλλιέργειες από τη Μεσόγειο, αφήνοντας τους καλλιεργητές να αναζητήσουν εναλλακτικές λύσεις.

Νερό με δελτίο

Σε πολλές επαρχίες της Σικελίας, εταιρείες που διαχειρίζονται υπηρεσίες ύδρευσης, διαθέτουν νερό με δελτίο, αναγκάζοντας επιχειρήσεις να κλείσουν και αφήνοντας χωρίς τρεχούμενο νερό περισσότερους από ένα εκατομμύριο κατοίκους.

Σύμφωνα με την Εθνική Ένωση του Συμβουλίου Γεωργικών Υδάτων, τον Μάρτιο, ορισμένες δεξαμενές που προορίζονταν για πόσιμο νερό λειτουργούσαν μόλις στο 10% της χωρητικότητάς τους.

Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η φετινή μπορεί να είναι η τρίτη χειρότερη κρίση νερού που έχει καταγραφεί ποτέ στα χρονικά της Σικελίας.

Ήδη από τις αρχές Φεβρουαρίου ο επικεφαλής της περιφέρειας -και πρώην πρόεδρος της ιταλικής Γερουσίας- Ρενάτο Σκιφάνι, έχει κηρύξει το νησί σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης λόγω ξηρασίας.

Σε ορισμένες περιοχές, το έλλειμμα βροχόπτωσης άγγιξε τον προηγούμενο Δεκέμβριο το 96% και έκτοτε η κατάσταση δεν έχει βελτιωθεί.

Υπάρχει λύση;

Σε βάθος 150 χρόνων, η Σικελία έχει αποστραγγίσει το 95% των υγροτόπων της για τη μετατροπή τους σε αστική ή αγροτική γη.

Διαθέτει επίσης 29 φράγματα, τα 25 για άρδευση, που όμως δεν είναι γεμάτα, ούτε όλα λειτουργικά, ενώ συνολικά είναι κακοσυντηρημένα και παλιά.

Από τις 463 μονάδες επεξεργασίας λυμάτων για τη χρήση των εκροών στη γεωργία, ενεργές είναι οι 388 και εξ αυτών μόνο το 20% έχει άδεια λειτουργίας.

Η Σικελία έχει εν τω μεταξύ τις μεγαλύτερες -σε πανεθνικό επίπεδο- απώλειες υδάτων μέσω διαρροών στις παλιές υποδομές του δικτύου ύδρευσης.

Περιβαλλοντολόγοι και ακτιβιστές πάντως επισημαίνουν ότι η λύση στην κρίση ξηρασίας δεν είναι κι άλλο τσιμέντο και υποδομές.

Κατά τον Τζουζέπε Μαρία Αμάτο, περιφερειακό διευθυντή της ιταλικής περιβαλλοντικής ΜΚΟ Legambiente, θα πρέπει επίσης να δοθεί και πάλι ο πρώτος λόγος στη φύση, με την αποκατάσταση λιμνών, ελών και ποταμών.

Απαιτούνται νέοι τρόποι καλλιέργειας και αντίληψης για τη διαχείριση του νερού, όπως πρόσφατα επεσήμανε ο Μασιμιλιάνο Πάσκουι, ερευνητής στο Παρατηρητήριο Ξηρασίας.